Nasi przodkowie żyli w mieście ruin

- Z dokumentów wynika, że miasto było poważnie zniszczone - mówi Marcin Owsiński. - Okoliczne pola znajdowały się pod wodą, więc nie było możliwości uprawiania jej. Zresztą pierwsi, polscy osadnicy nie wiedzieli jak uprawiać żuławską ziemię. W swoich rodzinnych stronach gleby były inne, gospodarowano zupełnie inaczej. Musieli się wszystkiego uczyć. Nie funkcjonowała elektrownia, kanalizacja, wodociągi. Połączenia komunikacyjne z okolicznymi miastami były zerwane, drogi i tory znajdowały się pod wodą. Brakowało pojazdów mechanicznych, narzędzi paliwa. Przemysł był zrujnowany, nie było możliwości naprawy. Panowały bardzo ciężkie warunki życia. Od osadników wymagały wielkiego hartu ducha, odporności psychicznej. Polscy osadnicy zostawali tu niechętnie, o czym, zresztą wspominają w raportach pierwsi burmistrzowie.

W 1945 i 1946 roku w Nowym Dworze Gd. i okolicach mieszkało jeszcze wielu Niemców. Przewyższali liczbą polskich osadników. Władze nakazywały polskim mieszkańcom oznaczenie zajętych przez nich domów, biało-czerwonymi flagami.

- Niemców wykorzystywano ich do najróżniejszych prac - mówi Owsiński. - Niemieckiej ludności przyznawano także mniejsze niż Polakom przydziały żywności. Traktowano ich z pogardą.

Oprócz niezwykłej treści, również same dokumenty są bardzo ciekawe. Wszystkie pisane są odręcznie. Jak wiele innych towarów, papier był na wagę złota. Urzędnicy wykorzystywali pozostałe po niemieckich władzach druki firmowe: m.in. partii nazistowskiej NSDAP, wypełnione akty urodzeń. Urzędowe pisma sporządzano również na opakowaniach po maśle.

- Lektura tych dokumentów jest fascynująca - dodaje Owsiński. - Pokazuje początki najnowszej, polskiej historii miasta. Dla nas ważne jest to, że nasi przodkowie, którzy osiedlali się tu od 1945 r., dali radę dźwignąć ten region z kompletnej ruiny. Zostali. Byli twardymi, zahartowanymi ludźmi. Możemy być z nich dumni.