Wojenna historia. Strażnica Pamięci Józefa Gierszewskiego, komendanta Gryfa Pomorskiego

Strażnica Pamięci zlokalizowana jest w pobliżu leśniczówki Dywan (gmina Dziemiany, powiat kościerski). To symboliczna mogiła z drewnianym krzyżem (grób Józefa Gierszewskiego znajduje się przy kościele w Borzyszkowach w gminie Lipnica w powiecie bytowskim) oraz tablica informacyjna poświęcona komendantowi i Gryfowi Pomorskiemu. To także świadectwo wydarzeń z połowy 1943 roku, który położyło się cieniem na tej organizacji. To wtedy Józef Gierszewski, niesłusznie oskarżony m.in. o kolaborację, zginął w bunkrze z rąk innych partyzantów.

Gryf Pomorski był kontynuatorem działalności Gryfa Kaszubskiego utworzonego w końcu 1939 roku. To była największa na Pomorzu niepodległościowa podziemna konspiracyjna organizacja. Działała w latach 1941-1945, koncentrując się na działaniach sabotażowych wymierzonych przeciwko niemieckiemu okupantowi. Szczególną aktywność przejawiała na terenach wiejskich i leśnych. Liczebność Gryfa Pomorskiego ocenia się na 10-18 tysięcy osób (według różnych źródeł). Po wojnie byłych członków tej organizacji spotkały represje ze strony komunistycznych władz.

Józef Gierszewski (pseudonim Major Ryś, Gozdawa) urodził się w grudniu 1900 roku w Prądzonie (obecnie gmina Lipnica). W latach 1918-1919 służył jako szeregowiec w armii niemieckiej (pułk piechoty w Świeciu nad Wisłą i twierdza Grudziądz). W lutym 1920 wstąpił na ochotnika do odrodzonej Armii Polskiej. Służył w pułku artyleryjskim w Toruniu. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej (1920-1921). W grudniu 1921 roku został przeniesiony do rezerwy w stopniu kaprala. W cywilu poświęcił się zawodowi nauczyciela. Pracował m.in. w szkołach w Wojsku i Brusach. Z wojskiem całkiem się nie rozstał. Po ukończeniu kursu otrzymał stopień podporucznika rezerwy. Był m.in. członkiem Związku Strzeleckiego. 30 sierpnia 1939 roku Gierszewski został zmobilizowany do 66. pułku piechoty w Chełmie. Brał udział w wojnie obronnej 1939 roku. 25 września dostał się do niewoli niemieckiej koło Rawy Mazowieckiej, ale zdołał uciec z transportu jenieckiego. Pod koniec paź­dziernika powrócił na Pomorze. Prawdopodobnie próbował stworzyć siatkę dywersji pozafrontowej. Wobec perspektywy długotrwałej okupacji postanowił zorganizować w Borach Tucholskich grupę konspiracyjną pod nazwą Wolność. Na początku 1942 roku weszła ona w skład TOW Gryf Pomorski.

Agata Gierszewska, prawnuczka Józefa Gierszewskiego, w publikacji "Tajemnica śmierci Majora Rysia" napisała, że organizacja początkowo działała jako TOW Gryf Kaszubski.

Zobacz także:

- Powstała z inicjatywy Józefa Dambka (nauczyciel 2-klasowej szkoły powszechnej we wsi Kobyle, położonej na północnych Kaszubach) ps. "Jur", poprzez połączenie 3 grup: Józefa Dambka "Jura", ks. płk. Józefa Wryczy "Rawicza" (organizator Wojsk Młodzieży Kaszubskiej) oraz grupy zorganizowanej przez braci Kulasów. W 1941 r., wkrótce po najeździe Niemiec na ZSRR TOW Gryf Kaszubski zmienił nazwę na TOW Gryf Pomorski. Głównym celem była walka o przyłączenie do Polski Prus Wschodnich, Gdańska, Pomorza Wschodniego i Zachodniego, Śląska i innych ziem, które w dawnych wiekach do Polski należały - przybliża początki organizacji Agata Gierszewska.

Józef Gierszewski w lipcu 1942 roku obejmuje funkcję komendanta naczelnego Gryfa Pomorskiego. Udaje mu się wzmocnić organizację. I wtedy dochodzi do konfliktu z faktycznym przywódcą Gryfa Józefem Dambkiem. Gierszewski chciał ścisłej współpracy, wręcz scalenia z Armią Krajową. Dam­bek chciał z kolei, aby Gryf pozostał samodzielny.

- Konflikt zaogniły oskarżenia pod adresem Dambka m.in. o niewłaściwy system dowodzenia oraz stosowanie złych metod konspiracyjnych (przechowywanie spisów wszystkich członków organizacji). J. Dambek oskarżył Gierszewskiego o niemoralny tryb życia, defraudację 3 tys. marek i rzekomą zdradę na rzecz Niem­ców. Konflikt doprowadził do znacznego sparaliżowania działalności centrali TOW Gryf Pomorski - czytamy w historycznych publikacjach.

Latem 1943 roku Józef Gierszewski zostaje zastrzelony w schronie leśnym niedaleko Dziemian przez innych partyzantów na polecenie kilku osób z kierownictwa organizacji.

- Trzy miesiące mieszkałem razem z "Rysiem" i "Czarnym" w bunkrze niedaleko Dziemian. Nie pamiętam daty, kiedy to się zdarzyło. Wieczorem kładliśmy się spać. "Czarny" zwlekał, gdzieś jeszcze wychodził, "Ryś" już spał , kiedy przyszło do bunkra czterech uzbrojonych ludzi. "Czarny" musiał być z nimi w zmowie, bo oddał im jego broń. Kazali mi wyjść. Odczytywali chyba wyrok. Potem usłyszałem krzyk "Rysia": "- Jezus Maria! Ludzie, co wy robicie! Jestem niewinny! To pomyłka, to intryga. Nie zabijajcie mnie - polskiego oficera! Darujcie mi życie!..." - tak dramatyczne chwile zapamiętał Józef Miloch, świadek wykonania wyroku na Józefie Gierszewskim.

Dodajmy, że brak jest wiarygodnych dowodów na winę Józefa Gierszewskiego.

Przez wiele lat o Józefie Gierszewskim albo nie pa­mię­tano, albo przedstawiano go jako zdrajcę. Stowarzyszenie "Nasze Gochy" z jego prezesem Zbigniewem Talewskim mozolnie odkłamywało historię, przywracając Józefowi Gierszewskiemu należne miejsce w historii. `