Historia na Żuławach. Wyjątkowe urodziny... pewnej bardzo starej wsi.

Dokładnie 670 lat temu - 12 sierpnia 1352 r. - wielki mistrz krzyżacki Winrych von Kniprode wystawił dokument lokacyjny dla wsi Thuenhain, dzisiejszego ... No właśnie, to jest dość problematyczne.
Nazwa wsi w różnych okresach historii brzmiała różnie. Było więc niemieckie Tiegehagen, polskie Tujce, a po II wojnie światowej Cyganek. Dziś jest to Żelichowo, które pierwotnie zajmowało tereny po drugiej stronie rzeki Tuga. Dla wielu osób zawsze będzie to Cyganek.

Dokument lokacyjny nie zachował się do naszych czasów. Jego treść poznajemy z późniejszych wypisów. I tak ... Wieś lokowana została na prawie chełmińskim, pierwszym sołtysem był Jan Tag, a mieszkańcy otrzymali 60 łanów ziemi. Z tego 4 przypadły proboszczowi miejscowej parafii. W kolejnych latach Cyganek stał się jedną z największych i najbogatszych żuławskich wsi. Świadczyć o tym mogą, chociażby obciążenia podatkowe, jakie ponosili mieszkańcy na rzecz komturii malborskiej.

Centrum życia gospodarzy z Cyganka był przez wiele wieków kościół pw. św. Mikołaja. Wzmiankowany jest on w dokumencie lokacyjnym. Co ciągle daje do myślenia. Czy wieś jednak nie jest starsza? Czy istniała w niej jakaś inna świątynia? Budowa murowanego, wzniesionego w stylu gotyckim kościoła zakończyła się najprawdopodobniej w latach 60-tych XIV w.

Niestety pomimo tego, że sama parafia i probostwo stanowiło łakomy kąsek [proboszczami bywali nawet biskupowie chełmińscy], to sam kościół ulegał często zawilgoceniu i zniszczeniom. Widać to doskonale na przykładzie jego bryły. Obok gotyku dostrzec możemy również konstrukcję ryglową, która wzniesiona została w XVII w.

Przez wieki w świątyni modlili się przede wszystkim katolicy. Choć był również i epizod luterański. Dziś kościół pełni funkcję Cerkiew Św. Mikołaja w Cyganku i stanowi niezwykle istotny punkt życia dla mniejszości ukraińskiej zamieszkującej Powiat Nowodworski.

To właśnie ona przypomina nam o wielokulturowej historii Cyganka. Przez stulecia; przeważnie w zgodzie, żyli w nim obok siebie katolicy, luteranie i mennonici. Ci ostatni stanowili znaczną część mieszkańców wsi.
W 1818 r. było ich 256 na ogólną liczbę 549 osób żyjących w Cyganku.
Dziś o ich obecności przypomina nam Lapidarium/Cmentarz Jedenastu Wsi, którym opiekuje się Klub Nowodworski oraz pozostałości po drugim cmentarzu mennonickim i kościele. Znajdziemy je kierując się wałem w kierunku Nowego Dworu Gdańskiego.

Niewiele osób wie, że Cyganek zapisał się na kartach wielkiej historii. To właśnie tutaj założono w latach 20-tych XVII w. jedno z pierwszych w Europie towarzystw ubezpieczeniowych.
Jego twórcami byli sami mieszkańcy, którzy opłacali składki mające być wypłacane w momencie zniszczeń dobytku w następstwie pożarów. W Cyganku urodziło się również kilka znanych osób.

Dziś; szczególnie gdy patrzy się na wieś przez pryzmat jej historii i starych map, trudno uwierzyć, że po jej latach świetności i wielkości niewiele zostało. Pierwotnie była ona niezwykle długa. Dochodziła, z jednej strony niemal pod Nowy Dwór Gdański, z drugiej zaś pod sam Tujsk. Tętniła życiem. Wpływ na obecny stan rzeczy miała niewątpliwie II wojna światowa, szczególnie obecność sowietów.

Dziś, jednak podejmowane są próby powrotu do czasów świetności. Ogromny wpływ na to ma Gospoda Mały Holender w domu podcieniowym na Żuławach, w której możemy poczuć się jak za dawnych lat. Zjeść zupę klopsową według receptury mennonickiej rodziny Anders czy wypić kieliszek Machandla.

Zobaczcie również jak wygląda Junoszyno.