Matura 2024: język polski rozszerzony. Zobacz arkusz CKE i odpowiedzi. Jak poszło tegorocznym maturzystom?

Odpowiedź temat nr 2

Temat nr 2
Wstęp: Przestrzeń właściwie od początków literatury stanowi jeden z jej głównych tematów. Przestrzeń sacrum i przestrzeń profanum, przestrzeń bliska, w której możliwe jest zadomowienie i przestrzeń obca, podróż jako droga poznania nie tylko dalekich terenów, ale i siebie – to motywy bardzo dla literatury istotne. Na takich opozycjach przestrzeni budowano wiele dzieł literacki. Kluczowym podziałem jest również odróżnienie przestrzeni realistycznej, fizycznej, zgodnej z logiką, od tej, która tworzy w dziełach fantastyczne, oniryczne, nieprawdopodobne wymiary.

Teza / stanowisko: Literatura prezentuje możliwości tworzenia przestrzeni zarówno mimetycznie odwzorowanych, bliskich i bezpiecznych, jak i tych wyimaginowanych, sennych wizji świata, które oddają za pomocą metaforyczności emocje zarówno twórcy, jak i postaci literackich.


Opowieść o świecie widzianym oczami dziecka, lecz spisywana przez dorosłego, wprowadza fantastykę, fragmentaryczność do zaprezentowanej przestrzeni odtwarzanej ze wspomnień. Przykładem takiej konwencji przestrzeni jest właśnie cykl opowiadań Brunona Schulza poświęconych latom młodości, opisowi domu i ojca samego autora. W świecie Sklepów cynamonowych przenikają się pierwiastki antymimetyczne, w różnych ujęciach onirycznych, z pierwiastkami pozornie mimetycznymi, które również przejawiają się rozmaicie. Na pierwszy rzut oka takie opisy przestrzeni wykluczają zwykłe następstwo zdarzeń, w pewnym sensie jednak nawiązują do szerokiej tradycji literackich opisów krain rzeczywistych i nierzeczywistych, utopijnych, wymarzonych oraz zmyślonych. W tytułowym opowiadaniu współistnieją dwa wyobrażenia przestrzeni, zasada ta jest ogólną dominantą u Schulza, ma także charakter stały w całej twórczości pisarza, jako nośnik filozoficznej wymowy opowiadań. Pierwszy to rzeczywiste elementy domu rodzinnego, czy też miasteczka, które mieszają się z drugim tłem wydarzeń, czego symbolem jest labirynt i zamurowane drzwi, za którymi znajdują się zapomniane pomieszczenia. W opowiadaniu Sklepy cynamonowe bohater, zgubiwszy się w drodze do domu, błąka się w labiryncie miejsc nieprawdopodobnych. Ze znanych domowych zakamarków w mgnieniu oka autor zabiera nas do tajemniczych zaułków miasta i ukrytych miejsc w domu. Przestrzeń w tychże opowiadaniach oparta jest o podział na znane i obce elementy, mroczne i ulotne mieszają się z tymi rodzinnymi i realnymi.


Kontekst biograficzny: autor prezentuje prawdziwe przestrzenie Drohobyczy, miasteczka, gdzie się wychował i zmarł. Nawiązuje w opowiadaniach do wizji miejsc i przestrzeni zapamiętanych ze swojego domu rodzinnego, autonarrację wykorzystuje w celach terapeutycznych, a także by ocalić ten świat od zapomnienia.


Przestrzeń tworzona na opozycji natura - świat człowieka jest tematem licznych utworów lirycznych ze względu na tworzenie atmosfery obcości lub bliskości w zależności od uczuć/emocji prezentowanych w utworach. Przykładem jest twórczość Bolesława Leśmiana, a w tym utwory takie jak: Topielec i Łąka. Włączenie człowieka w świat natury zawsze wiąże się z pewnego rodzaju zatraceniem, nieodwracalną utratą człowieczeństwa. Taką sytuację obrazuje utwór Topielec, którego bohater liryczny postanawia
dotknąć zieleni-natury samej w sobie. Pragnienie poznania świata pierwotnego, naturalnego jest jednoznaczne z wyrugowaniem z tego, w którym do tej pory żył podmiot liryczny tego wiersza.

Kontekst historycznoliteracki: koncepcja ożywionej natury, jako przestrzeni wpółodczuwającej z bohaterami w dziełach epoki romantyzmu.

Zapomniane elementy świata, przedstawiane w literaturze, budowane są przez artystów ze wspomnień, wizji, które odrealniają przestrzeń, sprawiając, że obcowanie z nią jest mistycznym doznaniem, chwytaniem ulotnej historii tworzenia się czyjejś tożsamości. Przykładem takiego zabiegu jest opowiadanie A. Stasiuka Miejsce. Bę­dą­ca osią fa­bu­ły opo­wia­da­nia sta­ra cer­kiew Łem­ków sta­no­wi­ła we­dług nar­ra­to­ra wy­ra­że­nie toż­sa­mo­ści wspól­no­ty. Sama w so­bie była je­dy­nie bu­dyn­kiem, jed­nak zachowanie mieszkańców okolicznej wsi, a także byłych użytkowników tej przestrzeni tworzy zamknięty kontekst - ich tożsamość. Modły wiejskich kobiet, odtwarzanie przestrzeni z pamięci przez odwiedzających sprawiają, że niewidoczne elementy świata przedstawionego stają się na nowo ważne i niemal namacalnie istniejące.

Kontekst historycznoliteracki: przestrzeń uświęcona i tworzona za pomocą opowieści - Biblia i przestrzenie wydarzeń związanych z prorokami lub samym Jezusem.

Podsumowanie: Przestrzeń w literaturze odgrywa ważna rolę dla odbioru dzieła, a także dla oznaczenia, czy jest ono realne, prawdopodobne, czy też nosi elementy fantastyczne. Literaci podejmowali różne koncepcje tworząc świat przedstawiony w swoich utworach, zarówno przerysowując go-mitologizując, jak w wypadku Brunona Schulza, jak i odzierając z magii, jak w przypadku szeroko pojętej literatury faktu.