Gdańska Głowa – przed wiekami twierdza, obecnie śluza na styku dwóch rzek

Militarne i handlowe znaczenie fortyfikacji nad Wisłą

Twierdza nad Wisłą miała za zadanie chronić wodne szlaki komunikacyjne do Gdańska. Toczyły się o nią liczne bitwy, ponieważ miejsce to miało znaczenie nie tylko wojskowo – obronne, ale również handlowe. Posiadanie tak ważnego miejsca pod kontrolą dawało również możliwość decydowania o handlu z Polski do Gdańska.

Podczas wojen szwedzkich twierdza została dwukrotnie zdobyta przez Szwedów. Zwycięstwo umożliwiło im kontrolę nad ujściem Wisły oraz dało pełną kontrolę nad dostawami towarów do Gdańska. Dzięki temu Szwedzi pobierali dodatkowe opłaty i zajmowali dobra spływające w dół rzeki.

Po podpisaniu pokoju w Sztumskiej Wsi w 1635 roku Szwedzi i brandenburscy urzędnicy opuścili Żuławy. Warunki zawartego pokoju mówiły również, wśród wielu innych postanowień, o likwidacji Gdańskiej Głowy. Wydaje się, że wykonanie tych postanowień nie zostało w pełni wykonane.
W 1637 roku zaprojektowano niewielki szaniec, który osłaniał karczmę stojącą w tym miejscu. Po kolejnych konfliktach zbrojnych i wiszącym niebezpieczeństwem kolejnej wojny polsko – szwedzkiej w 1655 r. gdańszczanie przystąpili do odbudowy szańców.
Obrona i odbudowa miał tak ogromne znaczenie militarne, że uczestniczyli w niej gburzy i zagrodnicy nawet z bardzo odległych wsi na Żuławach. W twierdzy obsadzono 200 – osobową załogę, jednak Szwedzi zdołali opanować teren twierdzy. Po zwycięstwie przystąpili do jej rozbudowy.

Powstała w tym miejscu prawdziwa wodno – ziemna forteca oblana z trzech stron ramionami Wisły. Była dostępna jedynie od strony mierzei, jednak tu Szwedzi trzy mocne bastiony, fosę i fort. Mosty pontonowe połączyły ją z lewym brzegiem Wisły Gdańskiej i prawym Szkarpawy (południowa część Żuławek). W twierdzy stacjonowało wówczas 800 – 1000 ludzi, na wyposażeniu było 50 armat.

Po kilku nieudanych walkach związanych ze zdobyciem Gdańskiej Głowy i kapitulacji wojsk szwedzkich w 1659 roku podjęto decyzję o likwidacji umocnień. Kiedy został podpisany pokój w Oliwie twierdza Danzinger Haupt została zlikwidowana. Decyzja związana z całkowitą rozbiórką twierdzy wynikała najprawdopodobniej z wysokich kosztów jej utrzymania oraz obaw o przejęcie przez najeźdźców w przypadku kolejnych konfliktów zbrojnych.

To co ,pozostało po wojskowej budowli ostatecznie, zniknęło podczas prac związanych z Przekopem Ujścia Wisły. Regulacja rzeki na tym odcinku spowodowała, że zniknęły ostatnie ślady tego miejsca.

Jak, podają źródła historyczne, zachodnia część fortyfikacji weszła częściowo w skład obwałowań związanych z Ujściem Wisły, natomiast pozostała część to obecnie teren pól w rozgałęzieniu Wisły i Szkarpawy.

Śluza Gdańska Głowa - budowla hydrotechniczna chroniąca przed powodzią Żuławy

W miejscu określanym jako śluza Gdańska Głowa w miejscowości Drewnica Wisła rozdziela się na dwa ramiona ujściowe. Jedno z jej ramion to Szkarpawa, zwana kiedyś Wisłą Elbląską, która niesie wody w kierunku wschodnim, drugie ramię to płynąca w kierunku zachodnim Leniwka zwana również Wisłą Gdańską.
Korzyścią wynikającą z budowy był fakt, że zamulona wcześniej Szkarpawa ponownie otworzyła się na ruch żeglarski. Od połowy XIX, gdy Szkarpawa uległa znacznemu zamuleniu, komunikacja wodna między Leniwką a Zalewem Wiślanym odbywała się Kanałem Wiślano – Zalewowym.

Ogromną budowlę widać doskonale kiedy wpływa się z Wisły na Szkarpawę. Budowla hydrotechniczna powstała, aby chronić Żuławy Wiślane przed zagrożeniem powodziowym od strony Wisły.

PRZECZYTAJ RÓWNIEŻ: Płyniemy po żuławskich rzekach i Zalewie Wiślanym

Potężne wrota mają spełniać takie właśnie zadanie. Znajduje się tu również obrotowy most umożliwiający śluzowanie dużym jednostkom. Jest możliwość przemieszczenia się z jednej strony komory śluzy na drugą – służą temu metalowe kładki komunikacyjne.
Sama śluza to betonowa konstrukcja, z dwuskrzydłowymi wrotami, które mogą być otwierane elektrycznie lub ręcznie. Ściany tej budowli licowane są cegłą klinkierówką, a narożniki podkreślone szarymi blokami granitowymi.
Długość komory śluzy wynosi 61 metrów, szerokość 12,5 metra. Maksymalna różnica poziomów wynosi 3 metry.
Żuławki z ciekawą historią